QAYBKA MID AH TARBIYADA TOGAN

 Tarbiyeynta toosan

Tarbiyada awlaadu waa sidii geed la beerayo oo kale, geedkaasi wuxuu u baahanyey in si joogto ah loo waraabiyo biyo, oo la toosiyo si aanu u qaadhin, ama u qaloocan, hadaba ubadkuna waa sidaas oo waliba baahidoodu ka sii baaxad badantay.

Qofkasta oo barbaariye ahi maaha mid u  diyaarsan sidii uu ubeeri lahaa awlaad toosan, oo ka dhisan dhinaca akhlaada, cilmiga diinta,aqoon maadi,  dhexgalka bulshada iwm. Balse qofkasta oo barbaariye ahi waa mid looga baahanyey inuu ku baraarugsanado  sidii loo toosin lahaa ubadka, loogana ilaalinlahaa tacadi iyo tarbiyo xumo labadaba.

 

Tarbiyeyntu maaha caado dhaqameed.

Dadbadani qaabka ay wax utarbiyeeyan waxay la xidhiidha qaabkii iyaga markay yarayeen looso tarbiyeeyey, balse tarbiyada saxda ah ee larabo inay midho wnaagsan soo saarta waa mid cilmi ku dhisan. Markay tarbiyadu noqoto caado dhaqameed aad kasoo aragtay waalidkaa,ama wixii hareerahaaga ka dhici jiray waxaa badanaysa qaladkaaga, waayo waxaa laga yabaa waxbadan oo aad soo aragtay inay qaldanayeen oo ayku socdeen cilmi la’aan, naxariis la’aan iyo waliba sharci la’aan.

Hada ubadkeena si aan uga helno naxariis, jacayl iyo waxbadan oo ay naftu jeceshay, waxaa lainooga baahanyey inaan marka hore iyaga tusno si ay uga soo noqoto. Buug badan oo aan akhriyey waxaa ay dhamaantood soo khulaasaynayaan caruurta markay yaryar yihiin in nolosha loogu dadaalo, oo lawaraabiyo jacayl iyo wanaag badan, lagana ilaaliyo tacadi iyo nolol dhibadan.

Sababtuna waxaa weeye; markuu waynaado wuxuu raadin doona noloshii yaraantiisii uu kusoo koray, noockasta oo ay  ahaydba markasta oo uu xasuustiisa dib u celiyo wuxuu dareemaya inuu wax muhiim u ah naftiisa iyo noloshiisaba tabayo, tusaale hadii uu jacayl kusoo koray jacaylkaas ayuu bixin doona oo uu siin doona dadka noloshiisa kusoo kordha, hadii uu nolol quruxbadan kusoo korayna uma adkaysan karo nolol xun oo silic ah.

 

Waxaan aragnaa dad badan oo dad dhibaato kuhaya aan ka hoos bixikarin ama aan aaminsanayn inay ka raysan karaan hadii ay ka baxaan noloshooda, taasi xaqiiqdeeda oo cilmiyeysan baadhitaano badan ka bacdi waxay sheegaysaa inay salka ku hayso wax saamayn ku leh qofkaas noloshiisii hore, environment gii uu kusoo koray iyo Qaab koritaankii noloshiisa yaraantii.

Ubadka waa  u muhiim  Kalsoonidu.

Kalsoonidu waxay muhiim utahay  mustaqbalka caruurta,  waxay qayb laxaadleh ka qaadataa farxadooda caafimaadkooda maskaxeed iyo midka jidhkaba.

Kalsoonida waxaa lagu tilmaama sida iimaanka oo kale oo macnaheedu tahay inay marna naaqusto marna siyaado, hadaba inaga kawaalid ahaan ama barbaariye ahaan waxaa muhiim ah in aan ku baraarugsanahay muhiimada ay kalsoonidu uleedahay guud ahan dadka gaar ahaan inlagu barbaariyo caruurta markay yar yaryihiin.

 

 Kalsoonidu  waa  wax si fudud u dhaawacmi kara, kumana xidhna da’a gaara ama dad khaasa, balse caruurta waxaa dhaawaca canaanta badan, dhaleecaynta, cayda, jidh dilka,  dhinaca kale  kalsoonidu  waa wax aad ufudud inla dhiso qofka hadii uu helo dhiiri gelin,  daryeel, naxariis lagana dhaadhiciyo inuu samaynkaro iwm.

 Bulshooyin badani   wayka gudbeen dhibaatooyin badan oo ragaadiya bulshada,oo ayka midtahay tarbiyada oo aas aaskeedu qaldamo. Tarbiyada oo aas aaskedu qaldamaana waxay dhalisaa cawaaqib xumo aad ufara badan oo ay ka dhaxlaan dhalaanku, kadibna saamayn ku yeelata noloshooda danbe, ilaa ay iyaguna gudbiyaan dadka ay la macaamili doonan iyo kuwa ay barbaarin doonanba.

 Tusaale bulshada somaalidu waxaa caado u ah in caruurta ad adayg iyo naxariis daro badan lagu koriyo iyadoo ilmihii aad u da’a yaryahay ayaa laga yaaba in reer dhan uu guriga uga shaqeeyo isagoo aan jidh , ahaan, caqliga ahaan midna aan wada  adkaanin, (Gaar ahaan hablaha). Waxaa u raacda ilmahaas yar in hadii uu wax qaldo ama qaribo loogu daro canaan iyo dagaal , iyo wax dhibaato usii gaysta dareenkiisa gudaha iyo jidhkaba. Iyadoo intaas ba uu kala kulmayo dhibaatoyinkala duwan hadana taas waxay ka dhigaysaa qof noloshaas rafka ah ku adkaada oo ilmahaas laftiisa iyo inta lamidka ahiba ufahmaan inay tahay nolosha saxda ah ee uu ubaahna inuu maro si uu nolosha isaga caabin karo mustaqbalkiisa dhaw iyo mid dheerba. waxaanay noqonaysaa caado dhaqameed foolxun oo lakala dhaxlo, loona fahmo inay tahay wax sax ah oo ku dhisan cilmi ama wanaagba.

 

Sida  aynu ka barankarno siirada Nabigeena scw barbaarintu marxalado ayey martaa taas oo loo qaybiyey 7dii sano ba in qaab loola dhaqmo, waana ta ay hada ku dhaqmayaan dawlada badan oo ku guulaystay inay ilaaliyan daryeelka caruurta hoos joogta ee magangaliyada u ah dawladaas. Balse nasiib daro caruur badan oo  somaaliyeed  iyo kuwo muslimiin ahiba dalkooda waxa ayka waayeen xuquuqdii allah uu siiyey, daryeel, iyo tarbiyo wanaagsan intaba.  wadama badan oo reer galbeedka ah waxaa laga cabsadaa caruur la qaato, mana jirto caruur la iska qaadankaro marka laga reebo meelo qaladaad ka dhaco, balse waxaa lasoo fara galiyaa cidii lagu helo 4 qodob midkood (emotional abuse , physical abuse, financial abuse or any other neclect). Taas oo macnaheedu tahay in ilmaha loo gaysto tacadiyo la xidhiidha dareenka  nafsiga ah, jidhka, dhaqaalaha oo aan  ilmihii jidh ahaan la daryeelin dhar ama  dhuniba ama dayac kasta oo soo hoos galikara arimahaas.

 

dawladaheena   somaliyeed waxay ku guldaraysteen in ay ilma yar oo 10 jir gaadhin hadii uu tacadi ku dhaco, sida kufsiga aanu xaqiisa helin, caruurta hadii  waalidku dayaco ama duruufi ku dhacdo  daryeel iyo tarbiyaba waxay xaq ugu leeyihiin dawlada iyo shicibka ay hoos  joogan.

Awlaadu waxay ubaahanyihiin inlagu koriyo, jacayl, naxariis, utudhid loo tudho dareenkooda iyo jidhkoodaba,caruurta lagu barbaariyo dhiiri galinta, ikhtiyaar siin, laga ilaaliyo canaanta badan, markay wax qaldaan aan lagu qaylinini lama kalsooni noqdaan ilmaha ikhtiyaarka laga qaado, dhiiri galin aan lasiinin ama markay wax qaldaan la canaanto.

 

Tusaale ilmaha markuu yaryahay ee uu far’baradka yahay markuu qalinka siqaldan uqabsado ama mudo kuqaadato inuu xuruufta si saxa uqoro  Barbaariye/waalidka wuxuu kubilaaba dhiirigalin isagoo adeegsanaya erayadan( woow/aadbu ufiican yahay qoraalkagu/ waadka siifiicnan ee qor. Markaasu ilmuhu kalsooni  iyo degenan dareema.

barbaariyena wuu ku canaanta oo wuxuu dhaha sifiican wax uqor/,maxaa kaa qaldan,  doqonyahow/ doqonyahay, sidaan kuu tusay qalinka u qabo ilmahaas kalsoonidiisu way yarata qaar badan wuxuuna ka cabsadaa inuu wax qaldo. Hadaba adigu akhriste keeba tahay labadaas nooc?

Macalinka/ iyo barbaariye kasta maxaa la gudboon:

Macalinka waa masuulka 2aad ee wakhti badan ay la   qaatan da’ayartu wakhti si joogto ah, marka guriga laga soo gudbo.Macalinimadu  waa masuuliyad, taas oo ay muhiim tahay inaad ku darsato gudbintaada sidii aad uga qayb qadan lahayd ilmahaan tarbiyadiisa iyo ka warqabkiisa duruufaha ku xeeran, taas macnaheedu maaha inaad adigu midkasta xalkeeda lagaa sugayo lkn waa inaad u dhibrinkarto, unaxariisan karto, waraysankarto.

La sheekayso, la soco duruufta ardaydaadu ku suganyihiin, hadaad maamule tahay iyo hadaad macalin tahayba, waa masuuliyad lagu waydiin doono, adoon waxbadan u qaban Karin hadana diin teenu waxay inoo sheegtay kalimada waanaagsani waa sadaqo.

Waxaa dhacda ilmo gurigii dhibaato ka haysato,la nool murogo ama gaajo , farxad la’aan iyo wixii lamida  hadana macalimiintu ay moodan inuu kibir iyo qalqaali nimo duruusta u baran la’ayahay, qofkasta oo bini aadam ahina 2 jeer wax ma xifdinkaro , diiradana (focus) masaari karo markuu MURUGAYSAN  yahay iyo markuu  GAAJOONAYO.

Macalin iyo waalid ba daryeelkeenu ha noqdo mid saamayn leh

Waxaan rajaynaya inaad kafaaiidaan qoraladeena aqoon dhiska bulshada, hadii qoraalkeena aad ka faaiiday fadlan lawadaag waalidiinta iyo barbaariye kale si aykuula faaiidaystaan

 

Fikirkaaga commentga noogu reeb.

.